19 lis Kontrowersje wokół dopłat do zatrudniania niepełnosprawnych. W artykule komentarz Jana Zająca Prezesa POPON
To, że system dofinansowania do zatrudnienia osoby niepełnosprawnej należy usprawnić i wprowadzić na otwarty rynek pracy, wiadomo od dawna. Jednak nikt się nie spodziewał, że procedowanie wokół tych zmian będzie następować w atmosferze konfliktu. Jak się okazuje, na zmianach najbardziej stracą zakłady pracy chronionej.
Skąd to zamieszanie To wynik propozycji zmian w ustawach w wyniku realizacji ustawy okołobud-żetowej, w tym ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Z propozycji rządowej wynika, że od przyszłego roku wszyscy pracodawcy otrzymają takie same dofinansowanie do wynagrodzeń niepełnosprawnych pracowników. Jednak ma się to odbyć kosztem zakładów pracy chronionej, którym wysokość dopłat ma zostać obniżona, za to podwyższona ma być dla firm z otwartego rynku pracy. Środowiska zrzeszające organizacje zatrudniania osób niepełnosprawnych oprotestowały pomysł i prowadzą negocjacje z posłami i Ministerstwem Pracy i Polityki Społecznej. Na razie dalsze prace nad zmianą projektu skierowano do prac w Komisji Finansów Publicznych.
Równo nie znaczy lepiej
Rządowy projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z realizacją ustawy budżetowej (druk sejmowy nr 1788) znosi powiązanie między wysokością dofinansowali do pensji a kwotą minimalnego wynagrodzenia za pracę. Obecnie podstawę naliczania dopłat stanowi wysokość najniższej płacy z roku poprzedniego, naturalnie znaczenie ma tu także stopień niepełnosprawności zatrudnionego u pracodawcy. Od 1 stycznia 2014 r. mają zostać wprowadzone stałe kwoty dofi-nansowań (ich wysokość została jeszcze ustalona na podstawie minimalnego wynagrodzenia z 2013 roku, czyli 1,6 tys. zł). Dofinansowanie ma być na takim samym poziomie dla firm działających zarówno na chronionym, jak też otwartym rynku pracy. Zniesienie różnic ma polegać głównie na obniżeniu kwot kierowanych do firm ze statusem ZPCH. Niestety, obniżka dopłat dotknie głównie pracowników ze znacznym i umiarkowanym stopniem niepełnosprawności. Obecnie osobie zatrudnionej w zakładzie pracy chronionej przysługuje odpowiednio 2,7 tys. zł oraz 1,5 tys. zł; od nowego roku będzie to odpowiednio o 780 zł oraz 540 zł mniej.
WAŻNE
Sejm RP ustanowił rok 2013 Rokiem Osób Niepełnosprawnych.
Zdaniem Polskiej Organizacji Pracodawców Osób Niepełnosprawnych (POPON) obniżki powinny zostać odroczone o rok. Inaczej mogą się odbić na poziomie zatrudnienia niepełnosprawnych. Przedsiębiorcy ostrzegają rząd i parlamentarzystów, że drastyczne obniżenie wsparcia dla ok. 1,7 tys. firm, które zatrudniają ponad 160 tys. niepełnosprawnych, może spowodować upadłość niektórych. A to oznacza likwidację cennych w czasie kryzysu stanowisk pracy. – Dziś sprawa jest prosta: jest pracodawca, jest miejsce pracy, jest praca. Jutro może być tylko pomoc socjalna – komentuje Jan Zając, prezes POPON.
Negocjacje i vacatio legis
W spotkaniu 4 października br. do stołu negocjacji usiadły wszystkie zainteresowane środowiska, przewodniczył mu Władysław Kosiniak-Kamysz, minister pracy i polityki społecznej. Ponadto uczestniczyli w nim Jarosław Duda, pełnomocnik rządu ds. osób niepełnosprawnych, posłowie: Magdalena Kochan, Jan Bury i Marek Plura, przedstawiciele samorządu terytorialnego oraz organizacji pracodawców i organizacji związkowych, przedstawiciele największych organizacji pracodawców zatrudniających osoby niepełnosprawne i organizacji działających na rzecz osób niepełnosprawnych.
Na spotkaniu omawiano konieczność zmian w obowiązującym modelu pomocy publicznej w formie dofinansowania do wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych, wynikającą z respektowania zasady równego traktowania pracodawców osób niepełnosprawnych. Uczestnicy spotkania zgodzili się z celowością zrównania dofinansowania do wynagrodzenia pracowników niepełnosprawnych na chronionym i otwartym rynku pracy. Zaprezentowane różnice zdań dotyczyły natomiast sposobu i trybu wprowadzenia zaproponowanych zmian.
Organizacje działające na rzecz osób niepełnosprawnych wyraziły aprobatę dla rozwiązań w wersji zaproponowanej w ustawie okołobudżetowej, co umożliwi przesunięcie większej niż dotychczas kwoty środków Funduszu na realizację zadań ustawowych w zakresie szeroko rozumianej rehabilitacji osób niepełnosprawnych. Wejście w życie proponowanych zmian spowoduje również możliwość przekazania zwiększonych środków na realizację programów celowych realizowanych przez PFRON. Natomiast przedstawiciele pracodawców postulowali przesunięcie w czasie proponowanych zmian oraz stopniowe zrównanie wysokości dofinansowania na chronionym i otwartym rynku pracy, poprzez jego obniżenie dla zakładów pracy chronionej i podwyższenie dla pracodawców, którzy nie posiadają statusu ZPCH.
Kluby poselskie zgłosiły swoje poprawki, jednak – jak wskazuje arytmetyka sejmowa – największe szanse na wejście w życie mają poprawki PO i PSL. Według propozycji tych partii, miałby zostać wprowadzony trzymiesięczny okres vacatio łegis, a wysokość wynagrodzenia dla stopnia umiarkowanego miałaby zostać podniesiona z proponowanej w ustawie okołobudżetowej kwoty 960 zł do kwoty 1125 zł. – Odpowiedź udzielona przez Ministerstwo Finansów na pytania posłów nie może satysfakcjonować pracodawców. Z wieloma postawionymi tezami sią nie zgadzamy. Trudno na przykład zgodzić sią z głoszoną tezą o wzroście zatrudnienia osób niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy. Pamiętajmy, że jest on wynikiem przejścia firm z rynku chronionego na otwarty – komentuje Jan Zając. – Propozycje, jakie padły w Sejmie, to oczywiście krok w dobrym kierunku, ale nadal jest to tylko reanimacja pacjenta, a nie jego uleczenie.
W Systemie Obsługi Dofinansowań i Refundacji (SODiR), prowadzonym przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, w końcu grudnia 2012 r. zarejestrowanych było łącznie 241,5 tys. osób niepełnosprawnych, w tym 78,5 tys. osób zatrudnionych na otwartym rynku pracy i 162,7 tys. osób pracujących w zakładach pracy chronionej (dane PFRON według stanu z 4 marca 2013 r.).
Polska Organizacja Pracodawców Osób Niepełnosprawnych nadal stoi na stanowisku, iż rozwiązaniem byłoby zachowanie rocznego okresu przejściowego (według obecnie obowiązujących zasad), zrównanie dofinansowania dla otwartego i chronionego rynku pracy od 2015 roku. Projekt został skierowany do dalszych prac w Komisji Finansów Publicznych.
Jest odrobinę lepiej
Jak wynika z Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności Polski (BAEL), można zauważyć w ciągu ostatnich lat poprawę sytuacji osób niepełnosprawnych na rynku pracy. Od 2007 roku odnotowuje się wzrost współczynnika aktywności zawodowej i wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych, szczególnie tych w wieku produkcyjnym. W 2007 roku współczynnik ten wynosił 22,6%, w 2008 – 23,9%, w 2009 – 24,6%, w 2010 – 25,9%, a w 2011 roku wzrósł do 26,4%.
Według najnowszych danych, przeliczonych na podstawie nowych bilansów ludności po Narodowym Spisie Powszechnym z 2011 roku i opartych na nowej metodologii BAEL – w 2010 roku współczynnik aktywności zawodowej wynosił 25,7%, w 2011 wzrósł do 26,3%, a w 2012 roku osiągnął poziom 27,5%. Udział pracujących wśród osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym w roku 2012 osiągnął wartość 23% (w 2011 r. – 22,2%, w 2010 r. – 21,8%). Natomiast stopa bezrobocia osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym w 2012 roku wzrosła do 16,3% (w 2011 r. – 15,5%, w 2010 r. – 15,3%).
W 2012 roku aktywnych zawodowo było 17,4% osób niepełnosprawnych w wieku 15 lat i więcej, a udział osób pracujących wśród osób niepełnosprawnych w wieku 15 lat i więcej w 2012 roku wynosił 14,7%, zaś stopa bezrobocia 15,5%.
Chociaż udział pracowników zakładów pracy chronionej w stosunku do ogółu pracowników niepełnosprawnych, zarejestrowanych w SODiR, jest nadal bardzo wysoki – w grudniu 2012 r. wynosił 67,4%, to zauważalna jest tendencja spadkowa tego udziału. Udział osób niepełnosprawnych wśród ogółu osób zarejestrowanych w powiatowych urzędach pracy w grudniu 2012 r. w stosunku do grudnia ubiegłego roku prawie się nie zmienił i wynosił 6%, przy czym wśród zarejestrowanych jako bezrobotni wynosił 5,2%, zaś wśród zarejestrowanych jako poszukujący pracy – 48,4%.
W 2012 roku pracodawcy zgłosili do urzędów pracy 54,6 tys. ofert pracy dla osób niepełnosprawnych. Wśród tej liczby 15,2% ofert (8,3 tys.) stanowiły oferty pracy subsydiowanej. W stosunku do roku ubiegłego liczba ofert pracy dla osób niepełnosprawnych zwiększyła się o 31,7% (wynosiła 41,5 tys.) przy nieznacznym wzroście ogólnej liczby ofert w tym samym czasie o 5,9%.
Zmiany w świadczeniach opiekunów
Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej przedstawiło do konsultacji projekt zmian dotyczący wsparcia finansowego ze środków z budżetu państwa kierowanego do opiekunów osób niepełnosprawnych. Projekt zakłada ujednolicenie zasad przyznawania świadczeń opiekuńczych.
Na wartość wsparcia dla opiekunów osób szczególnie wymagających opieki składają się świadczenie pielęgnacyjne, a także opłacanie składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe oraz na ubezpieczenie zdrowotne. Projekt zakłada ujednolicenie zasad i kryteriów przyznawania świadczenia. Wprowadza standaryzację zakresu potrzebnej opieki i dostosowanej do niej wysokości świadczeń.
Skala oceny
Ministerstwo proponuje wprowadzenie jednego rodzaju świadczenia (świadczenia pielęgnacyjnego) dla wszystkich opiekunów zajmujących się niepełnosprawnym członkiem rodziny, bez względu na wiek powstania niepełnosprawności osoby, nad którą sprawowana jest opieka. Świadczenie przyznawane będzie zarówno w przypadku rezygnacji przez opiekuna z pracy w związku ze sprawowaniem opieki, jak i w przypadku niepodejmowania przez niego zatrudnienia. Zniknie także kryterium dochodowe.
Z projektu wynika także, że będzie pięciostopniowa skala oceny potrzebnej opieki dla osoby niepełnosprawnej. Oceny tej mają dokonywać wojewódzkie zespoły ds. orzekania o niepełnosprawności. Na podstawie informacji z Biura Pełnomocnika Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych oraz Departamentu Orzecznictwa Lekarskiego ZUS, opierających się na doświadczeniach ze stosowania skali Barthel, szacuje się, że ok. 60% osób legitymujących się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami, otrzyma pozytywną ocenę co do konieczności sprawowania opieki.
Wysokość wsparcia
Według nowych zasad, opiekun będzie musiał cyklicznie przeprowadzać wywiad w celu potwierdzenia faktu sprawowania opieki. Wywiad przeprowadzany będzie na etapie przyznawania świadczenia oraz co sześć miesięcy aktualizowany.
Zróżnicowana zostanie wysokość wsparcia i będzie się kształtowała od najniższego (za uzyskanie I stopnia) w wysokości 846,42 zł (z tego 620 zł to wysokość świadczenia pielęgnacyjnego i 226,42 zł wysokość składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne). Natomiast najwyższa kwota wsparcia (za V stopień) będzie się odnosić do poziomu najniższego wynagrodzenia i wynosić będzie w 2017 roku ok. 2 tys. zł (w tym wysokość świadczenia pielęgnacyjnego 1465 zł). Między kwotą najniższą a najwyższą będą trzy pośrednie poziomy wysokości świadczenia. Proces dochodzenia do maksymalnej wysokości wsparcia (w tym wysokości świadczenia) odpowiadającej wysokości minimalnego wynagrodzenia zostanie rozłożony na okres czterech lat – od 2014 do 2017 roku. Maksymalna wysokość wsparcia w poszczególnych latach miałaby wynosić ok.: w roku 2014 – 1229 zł (w tym 900 zł wysokość świadczenia), w roku 2015 – 1560 zl (w tym 1150 zł wysokość świadczenia), w roku 2016 – 1775 zł (w tym 1300 zł wysokość świadczenia), od roku 2017 – 2000 zł (w tym 1465 zł wysokość świadczenia).
Wprowadzona zostanie okresowa weryfikacja oceny i wysokości wsparcia. Opinia w sprawie konieczności sprawowania opieki wydawana będzie, co do zasady, na czas określony. W wyjątkowych przypadkach (ze względu na stan zdrowia) bezterminowo. Świadczenia pielęgnacyjne przyznawane będą nie dłużej niż na czas ważności powyższej opinii. Za osoby pobierające świadczenie, tak jak obecnie, opłacane będą składki na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i zdrowotne od kwoty otrzymywanego świadczenia.
Zachowane zostaną prawa nabyte. Osoby dotychczas otrzymujące świadczenie pielęgnacyjne i specjalny zasiłek opiekuńczy zachowują te uprawnienia do czasu trwania ważności decyzji (w niektórych przypadkach świadczenie pielęgnacyjne jest przyznane bezterminowo) w dotychczasowej wysokości, z możliwością weryfikacji tego prawa i uzyskania korzystniejszych warunków w przypadku spełnienia nowych zasad.
(W artykule wykorzystano materiały Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, a także Polskiej Organizacji Pracodawców Osób Niepełnosprawnych).
Renata Maciejczak: autorka jest dziennikarką specjalizującą się w tematyce samorządowej
Gazeta Samorządu i Administracji (2013-11-20)
